πέμπτη 9-2 / 20:00
Γυναίκες στον ισπανικό εμφύλιο
προβολή της ταινίας “Libertarias”
του Vicente Aranda

πέμπτη 23-2 / 20:00
παρουσίαση του βιβλίου
“ΑΝΤΑΡΤΙΣΣΕΣ ένοπλες γυναίκες ενάντια
στο φασισμό στην ευρώπη 1936-1949”
εκδ. Δαίμων του Τυπογραφείου

στο χώρο των εκδηλώσεων
φιλοξενείται έκθεση φωτογραφίας
womenartrevolution

από “βίντεο-παρουσιάσεις-ριζοσπαστικός λόγος”

————————————————————————————————–
Eισήγηση για την ταινία “Libertarias”

Η σημερινή προβολή αποτελεί την αρχή της θεματικής “Γυναίκες και Επαναστατικό Κίνημα”. Στόχος είναι να φωτιστεί η συμμετοχή των γυναικών στα κινήματα αντίστασης στην Ευρώπη, να καταδειχτούν οι τρόποι και οι πράξεις με τις οποίες οι γυναίκες συμμετείχαν στα αντιστασιακά και επαναστατικά κινήματα, που ως πρόσφατα είτε αγνοήθηκαν, είτε υποτιμήθηκαν ως μικρής σημασίας, είτε δεν αναγνωρίστηκαν ως πράξεις αντίστασης, επειδή δεν ανταποκρίνονταν στις κυρίαρχες ηθικές αντιλήψεις. Να καταδειχτεί επίσης πως η γυναικεία συνεισφορά εντοπίζεται τόσο στο πεδίο της υποδομής του αγώνα (τύπωμα και διακίνηση παράνομου υλικού, παροχή καταφυγίου σε παράνομους αγωνιστές και αγωνίστριες και άλλες “βοηθητικές” υπηρεσίες, που επέσυραν βέβαια αυστηρότατες ποινές, όπως εκτοπισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή και θάνατο), όσο και στο πεδίο των μαχών και να καταρριφθεί έτσι ο μύθος ότι οι γυναίκες δεν έπαιξαν κανένα απολύτως ρόλο στον ένοπλο αγώνα, αλλά η συμμετοχή τους ήταν απλώς σε “βοηθητικές” υπηρεσίες της αντίστασης.

( Τα στοιχεία που ακολουθούν βασίζονται κυρίως στο βιβλίο “Αντάρτισσες: ένοπλες γυναίκες ενάντια στο φασισμό στην Ευρώπη: 1936-1949”, από τις εκδόσεις Δαίμων του τυπογραφείου)

Η περίπτωση του ισπανικού εμφύλιου

Στην Ισπανία της δεκαετίας του 1920, 8 από τα 11.000.000 του πληθυσμού ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Ειδικά οι γυναίκες, οι περισσότερες εργάτριες γης, πληρώνονται με πενιχρά μεροκάματα, που φτάνουν στο μισό της αμοιβής των αντρών συναδέλφων τους, δουλεύοντας ως και 18 ώρες την ημέρα, γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης σε μικρές εταιρίες, στα σπίτια τους όπου δουλεύουν “με το κομμάτι” ή σε άλλα σπίτια. Οι περισσότερες είναι απόλυτα εξαρτημένες από το σύζυγό τους, οι προσωπικές τους ελευθερίες, η πολιτική συμμετοχή και δράση τους είναι ιδιαίτερα περιορισμένες και γενικά υφίστανται καταπίεση από τις κυρίαρχες δομές, με την εκκλησία να παίζει πρωτεύοντα ρόλο.
Η καθιέρωση του 8ωρου και της κοινωνικής ασφάλισης με νομοθετική ρύθμιση από τη δημοκρατική κυβέρνηση το 1931 ελάχιστα άγγιξαν τις γυναίκες, αφού αφορούσαν εργαζόμενους σε μεγάλες εταιρίες, που ήταν αποκλειστικά σχεδόν άντρες.
Τα πράγματα για ένα κομμάτι των γυναικών άλλαξαν μετά την εκλογική νίκη του Λαϊκού μετώπου το Φλεβάρη του ’36, την απόπειρα πραξικοπήματος από το Φράνκο και άλλους φασίστες αξιωματικούς τον Ιούλη του ’36, τον πόλεμο και την επανάσταση που ακολούθησε. Με το ξέσπασμα της επανάστασης, πολλές γυναίκες δούλεψαν μαζί με τους άντρες στα οδοφράγματα και στελέχωσαν τις διάφορες επιτροπές, όπως αυτές που ήταν υπεύθυνες για τον έλεγχο των τιμών και την προμήθεια της τροφής. Η κολλεκτιβοποίηση της κοινωνικής ζωής που ξεκίνησε με την επανάσταση βρισκόταν, σε μεγάλο βαθμό, στα χέρια γυναικών. Ένα μεγάλο κομμάτι των γυναικών βγήκε από το σπίτι, όπου παραδοσιακά ήταν η θέση του, για να δουλέψει στα κολλεκτιβοποιημένα εργοστάσια ή στο δημόσιο σύστημα μεταφορών. Όλα αυτά ενίσχυσαν την αυτοεκτίμηση αυτών των γυναικών και τους έδωσαν ρόλο στη λήψη αποφάσεων, που δεν είχαν μέχρι τότε.
Το Σεπτέμβρη του ’36 δημιουργήθηκε η γυναικεία οργάνωση “Mujeres Libres” (Ελεύθερες γυναίκες), για να λειτουργήσει ως αυτόνομη ομάδα μέσα στους κόλπους της αναρχοσυνδικαλιστικής οργάνωσης CNT. Γενικά η CNT περιλάμβανε στις πολιτικές της αρχές τη γυναικεία απελευθέρωση, ως κομμάτι της κοινωνικής απελευθέρωσης, κάτι όμως που για τους άντρες αποτελούσε απλή ιδεολογική παραχώρηση ήταν καίριο και σοβαρό ζήτημα για τις γυναίκες, οι οποίες γνώριζαν ότι ο δικός τους αγώνας ενάντια στις παραδοσιακές διακρίσεις θα έπρεπε να συνεχιστεί και μετά το τέλος του πολέμου, όταν οι γυναίκες θα έπρεπε να επιστρέψουν στο σπίτι. Σε πολλά άρθρα τους οι γυναίκες διαμαρτύρονταν για τη στάση πολλών αντρών συντρόφων, οι οποίοι, παρά τις πολιτικές πεποιθήσεις τους και το ριζοσπαστικό δημόσιο λόγο τους, παρέμεναν αφεντικά στο σπίτι τους. Οι “Mujeres Libres” ανταποκρίνονταν στην ανάγκη ύπαρξης μιας αυτόνομης, αμιγώς γυναικείας οργάνωσης, που είχε στόχο από τη μία να κερδίσουν οι γυναίκες την αυτοπεποίθηση που θα οδηγούσε στην ίση συμμετοχή τους στη νέα κοινωνία που χτιζόταν με την επανάσταση και από την άλλη την ενεργή ενσωμάτωσή τους στο αναρχικό κίνημα. Πέρα από την οργάνωση των mujeres libres ενεργό και σημαντικό ρόλο είχαν και κομμουνίστριες αγωνίστριες του POUM και του ΚΚΙ.
Οι “Mujeres Libres”, αντίθετα με την παράλληλη χρονικά γυναικεία οργάνωση “Mujeres Antifascistas”, που καθοδηγούνταν από το ΚΚ και, σε ευθυγράμμιση με την πολιτική γραμμή του κόμματος, είχε ως προτεραιότητα και στόχο την πάλη ενάντια στο φασισμό, προχώρησαν πολύ παραπέρα: επιτέθηκαν στο θεσμό της οικογένειας, στην καταπίεση της γυναίκας στο σπίτι, στο θεσμό της πορνείας. Απαίτησαν ίσες αμοιβές με τους άντρες, προσπάθησαν να πολεμήσουν το γυναικείο αναλφαβητισμό, εξέδιδαν περιοδικό και δημοσίευαν άρθρα στον ελευθεριακό τύπο, προπαγάνδιζαν την κολλεκτιβοποίηση, και όλα αυτά χωρίς να διαχωρίζουν τον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση από την ταξική πάλη. Επιτροπές φτιάχτηκαν σε κάθε πόλη και ο αριθμός των γυναικών που ενεπλάκησαν (στα δύο χρόνια ζωής της οργάνωσης) ξεπέρασε τις 20.000, αριθμός εντυπωσιακός, αν αναλογιστεί κανείς το άκρως συντηρητικό και καταπιεστικό κοινωνικό πλαίσιο της Ισπανίας εκείνη την εποχή. Η Clara Talmann, ελβετίδα μαχήτρια στην επανάσταση, αναφέρει χαρακτηριστικά: “Πριν ήταν αδύνατο για μια γυναίκα να τολμά να κυκλοφορεί στους δρόμους μόνη της. Τώρα έβλεπες τις γυναίκες να κάθονται στα καφέ, να συζητούν με τα τουφέκια στα γόνατά τους. Οι γυναίκες ήταν, όλως απροσδόκητα, ελεύθερες”.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα υπάρχουν αρκετές γυναίκες που αναλαμβάνουν ένοπλη δράση στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Είναι κυρίως γυναίκες που προέρχονται από εργατικές οικογένειες, πολιτικοποιημένες πριν το ξέσπασμα του εμφύλιου. Ενώ όμως στην αρχή κανείς δεν τις εμποδίζει, η κατάσταση αλλάζει από το Νοέμβρη του ΄36, όταν όλο και περισσότερες γυναίκες των πολιτοφυλακών μεταφέρονται στα μετόπισθεν, για να αναλάβουν βοηθητικούς ρόλους ως πλύστρες, μοδίστρες κτλ. Μέχρι τον Ιούλη του ’37, στα πεδία των μαχών είχαν απομείνει οι πιο αποφασισμένες.. Η εξέλιξη αυτή συμβαδίζει με τη δημιουργία νέας κυβέρνησης υπό τον Καμπαλιέρο -υπουργό εργασίας της κυβέρνησης του ’31-, στην οποία συμμετέχουν με υπουργεία τόσο οι αστικές δυνάμεις, όσο και τα σοσιαλιστικά κόμματα, το ΚΚΙ και η CNT. Η κυβέρνηση αυτή είναι που διατάσσει το μετασχηματισμό των πολιτοφυλακών σε τακτικό στρατό, με διακρίσεις και στρατιωτική πειθαρχία και τη διάλυση των κολλεκτίβων, καλώντας τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα. Με διάταγμα απαγορεύτηκε η υπηρεσία των γυναικών στην πρώτη γραμμή, απόφαση που υποστηρίχτηκε και από την ίδια την οργάνωση “Mujeres Libres”, που προέτρεπε τα μέλη της να “ανταλλάξουν το ντουφέκι με την τρυφερή ψυχή της γυναίκας” αναλαμβάνοντας βοηθητικές υπηρεσίες στα μετόπισθεν.
Εκτιμάται γενικά ότι οι γυναίκες αποτελούσαν το 2% των πολιτοφυλακών. Ορισμένες από αυτές αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους στο πεδίο της μάχης, ακόμη και μετά την απαγόρευση, και πολέμησαν μέχρι που σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Κάποιες που δεν δολοφονήθηκαν κατά την αιχμαλωσία, αλλά φυλακίστηκαν, συνέχισαν την πολιτική τους δράση παράνομα και μετά τη φυλακή, με αποτέλεσμα να περάσουν δεκαετίες μέχρι να επιστρέψουν σε μια ασφαλή ζωή.